בס״ד
Meaning - Nangman ki sol in
Pathen in Moshe Rabbeinu kom a “nang man ki sol in” aty chun, avet sah chu Moshe chu phal-na api in. Ki gelhahna (Decision/החלטה) pachu ama khut in aki ngap sah e. (Moshe Rabbei nu khut in)
Tuchung Parasha a hi, Nam 12 ho Agam theng ve a chi (spy/מרגל) ho kisol ding thu kisei na ahi.
Agam ga khul chen ding (Spy/מרגל) mi a sol num jeh u.
Ahoichi chu hitaleh, Pathen in Cannan mite chu ol ol a no doh dia kitip na anei ahi (Shmoth 23:20)
Eiho vet di (view point/ נקודת המבט) chun oimo thei ahi pove mihim hina dol in ahin, Pathen mit mun, atahsan napau (faith/אמונה) chu alhasam e ti avet sah in ahi.
Thusim - Leng pa khat in achapa din numei avet peh in, achpa kom a asei e: naji dia kan gun peh nu hi miching, mipil, mihoi nul nabei (Flawless/מושלם) ahe tin asei e. Ahin, achapa chun ve masa phot ing e ati. Hichun lengpa chu alung anom mo lheh e achapa in atah san lou dan. Vet sah kit hih leh, jousei abah ding jih in kivet sah henlang, ahoina kasei ho amu phat le ki-chen sah tapong e aty.
Hichi thusim a kisei ma bang chun Pathen in Agam ve di mi sol masat ding ana phal tahih leh, Israel chate chun Pathen in ajou asei ahi sah diu ahi. Chi jeh achu Pathen in Moshe chu phalna (Permisson/רשות) apih ahi hinlah, "Nang man nadei le kisol in" tin adon but e kei vang hichi a-hin kajao poi tin asei e Pathen in. Moshe in vang Pathen in adon but napa chu hoi sel in ana man tuh poi, ajeh chu hichilai tah achu asopi nu tiphah (Leprosy/ צרעת) avei laitah ahi. hijehchun, alung gel cheng asuh bu ahi.
Pathen in Agam ve a chi di ho chu alolhin lou ding u ama mu in hinlah, free will api in ahi. Chi ma bang chun Moshe Rabbeinu in Agam ve a chi ho ahung phat lou diu chu gao a ana ma mu e, chi jih chun, Moshe in Hosia akou (call/קורא) in amin Yoshua (Yoshua - Ephraim phung) tin akhel in pih in. Toana jong anei peh in Agam ve a che d ho lah chun asol tai.
NOTE: A taona chu "Pathen in Agam ve ding dang ho (Spy/מרגל) aphat lou nau akon nan veng bit tahen" tin atao pih e.
Moshe in ahung kile teng ule Israel thei ga anchoi diu in asei e, ajeh chu Agam ve a che lou hon jong agam -ga pa hoi dan amu uva athangvah thei na diu in.
NOTE: Anchoi diu a asei achu alen behseh vang hilou ding, alai lah (Medium/בינוני) an choi diu in asei e.
Akichat na chu ipi ham ity leh, Yoshua chu miki neo sah ahi [Note1 ven] hi jeh in Moshe thi nungle [Note2 ven] le lamkai (Leadership/מנהיגות) puh ding dei lou najal a akalson nau (Mission/משימה) [Note3 ven] pachu an suh sao d ham tia agel ahi.
NOTE1: YOSHUA MIKI NEO SAH - Moshe thi nungle lamkai tuh ding Yoshua, Yoshua aki neo sah jeh a lamkai atu nom lou.
NOTE2: MOSHE THI NUNGLE - Moshe thi di ipi jeh a kisei ham? Israel lhun masang le athi ding jeh a kisei ahi. Moshe thi vah nalou dia Yoshua in Plan pachu an suh sao mei thei, Israel lut masang se chu Moshe ahin nadia.
NOTE 3: AKALSON NAU - chu israel gam vet ding ahi. Agam vet nau uva a ahung um sot chan uva Gamthip a vai tham sot diu Example - Agam ve a che ho Isreal a ni1 a um = Gam thip a kum 1 vaitham be diu.
Levi phung ache lou le Phung 12 ity lhin thei ham? [Anui a hilchet na hi ve u hite]
Aphung (Tribe/שבט) Ave ache ho min (Name of the spies/שמות המרגלים)
1. Reuven Shamua ben Zakur
2. Shimon Safat ben Chori
3. Yehuda Kalev ben Yefuneh
4. Issakhar Yigal ben Yosef
5. Efraim Hosia ben Nun
6. Benyamin Palty ben Rafu
7. Zevulun Gadiel ben Sodi
8. Menashe Gad ben Sussi
9. Dan Amiel ben Gamali
10. Asher Sesur ben Michael
11. Naftali Nachbi ben Vafsi
12. Gad Ge'uail ben Machi.
Moshe Rabbeinu in jong Israel gam chu aga mu khah lou vang in Pathen in asei "Khuiju le Bongnoi lun nagam" aty chu tah san na dih chet (Complete faith/אמונה שלמה) anei e. Moshe in agam ve a kon doh ho chu vailhah (Advisement/יעוץ) na api e [Agamlut d dan]. A gam alhun phat ule, lhanglang-solam (Southeast/דרום מזרח) akon lut a lhumlam(west/מערב) tuipi gal kai ding chule sahlam (North/צפון) gamgi (Border/גבול) jut pa ding. Ajeh chu lhanglam gam chu lei a pha pon thil ga ahoipoi sahlam toh te din (The south of Eretz Irseal is least firtile than the Northern parts)
Note : Lei aphat lou vang in Egypt a lei phat na laipen sang in thil aga hoi jo nalai e.
Ipi jeh achu Moshe Rabbeinu chun lhanglam (South) a apat ding adei ham?
Ajeh chu Lhanglam (South) chu lei apha (un-fertile) po in sahlam (North) chu lei-apha (Fertile) jo e. "A hoilou akon ahoi" chu apachat gi ahet na diu ahi.
1. Agam theng alhun uva pat in Cannan mite chu thina atu sah in, pul adou sah uve. Apul dou jeh uvin Agam ve a che lut ho lut lam jong ahe pha pove (Ahet ule atha diu ahi) Ahin ama hochu Pathen in thil kidang abol peh pau chu gel phah in jong anei pove ; Agam hi mi thina ngan ahi ; mun phalou in asei uve.
2. Cannan mite agam ve a lut ho ana mu honjong "Juda mi ahung lut e" t asei gut ule akam uva kon ima gin (Sound/צלילׁ) apot poi.
Miracle 2 asu jou chun agam khul nau chun Khevron an pha tau vin Machpela um na mun. koima alut ngam po uve ajih chu milen (Giant/ילדי הענק Torah pao in) um ding a aginchat jeh u ahi.
Kalev bou chu danger na pachu achum in akoi in, aga lut in ahin. Agalut chun Pathen sechina (Divine-presence/שכינה) in akilhon pi in Machpela a kivui ipu ipa teu lhagao kom a sechina in "Nason napah te u, na gam u nung lu din ahung tauve" tin ahet sah e.
Kalev hung pot jou chun Nachal Eskol kity mun ahung pha kit tau ve. (Nakhal - vadung Eskol - abah )
Hichi mun a ga thei ho amu uchun, Kalev in Moshe thusei an gel doh in theiga ho lo ding asei e, koima vang atha anom poi ajeh chu agam alhun uva pat alung thim u asi gam tan ahi. Kalev in achamjam (Sword/חרב) asat doh in agih (treaten/מאיים) khum uvin hichun theiga hochu alou tau ve hinlah alen melse hou bou alou uve (Agam ga chu alen melse e ti sei sit nadin)
Rashi (רש״י) in hilchen na anei dung jui in - Mi 8 (1st - 8th person) in Grape bah (Bunch of grapes /אשכול ענבים) alou uve. Grape bah gihdan (Weight/ משקל) chu 960 se'ah. Mi 1 (9th person) in Theiga (Fig/תאנה). Mi dang 1(10th person) in Kolbuthei (Pomegranate/רימון)
[anui a helchet na lim ve ute]
Se'ah 960 chu kg ijat vel ham? Het d khat chu, Mi 8 in grape bah (Bunch of grapes/אשכול ענבים) adom uve kity chu. Grape bah chu 2 ahi.
Grape bah khat achu 480 se’ah ahi. [480 x 2 = 960] 960 Se’ah a gih ity chu ani a ki gom agin dan pa kisei na ahi.
Mi 4 in grape bah khat adom khom uve. Adang 4 hon Grape bah dang khat chu adom bom kit uve.
Note : Mihim khat in ichan a gih adop thei am ti chu hoi lai kon het thei ham? (Yeshosua 4:3) amu thei ahi.
A grape boh chu agih dan 6,773Kg vel ahi. Anui a hilchet na dung jui in.
Hichi calculation hi adih chet ahipoi. Het thei nadia example ahi.
Note : Mi 12 lah a mi 10 in thil adop tina ahi. A thei lo pet uchun Milin (Giant/ילדי הענק torah pao in) Thum 3 ahung pot un ahi.
Akhimen (אחימן), Seshai (שיש), Talmai (תלמים) ahiuve. Amo ho sang chu apau (Theirt father/אביהם) Arba kity pachu alen cheh in ahi.
Amaho 3 chun gam ve ho chu an gih uvin, an nodoh tauve. Ima vang an lo pove. Ima alolou jeh uchun Pathen in amaho chu 2nd Temple chan ana hin sah uve.
Ahung kinung le nung u. (9th Av)
A hung nung lhun uvin abuh u (Tent/אוהל) jun lou in Beith Ha-midrash Torah jil na mun a alut masa uve.
Alut uchun Beith - Hamidrash sung a Moshe, Aharon len Sanherin ho in Hilchot Challah toh Orla chung chang ana jil uve. Ama hon nathil jil uchu ipi a najah gut uham ati. Ajih chu a theiga hin puh ho uchu avet sah in alit dan hi, nathil jil (Orlah) uchu jangthei povin nate atin tot nup nan anei uve.
Chu in Lason Hara seiding aki gut na pau chu an pan tauv ve :
Agam chu Khuiju le Bongnoi lun na gam ahi nai! Bongnoil (Milk) aning dan chu Kelngoi jong anoitui meh lou in alung tho e.
Ahin agam thei kan choi ujong ve uvin alit thei dan hi eiho chen nathei ding mun ahi poi ami jong alin in eiho gal sat jou nading ahipoi atiuve mipi ho masang ah
Mipi aki chatau ve; Mipi ho kom chun nachate pasal ho gal kun a achi teng athi ding kadei lou jih uva kasei pi u nahive.
Yoshua ahung ding doh in gamve a achi bom pi ho thusei chu ana pal tan gu in thu asei gutle, asei man sah pove.
Kalev ahung ding doh kit in asei e : Moshe in atinggol a tuipi san asat tan hilou ham? Neh ding um lou na mun a Mana neh ding ipih u hilou ham?
Moshe in lamdih jing bou in ipui uve. Moshe in kannan gam chu vangam a aum e ti jongle, kalbi (Ladder/סולם) iki do uva ikal diu ahi. Ama sei bou i ngai diu ahi.
Ama thusei ingai ule bou lolhina inei diu ahi, ajeh chu Moshe sei jouse chu Hashem lunglam ahi.
Gamve hon agam asei sit chai u.
Ajan (9th Av) chu mipa ten achate milen hotoh aki dou a athi ding agel ule akap gam tauve. Pathen in aka uchu, ajih (Note1 sim in) nei lou a naka u ahin ajih kapih ding nahive ati.
Note 1: Agam ve ho thusei chu ajih (Reason/סיבה) in aki sim poi. Lashon Hara in aki sim e.
Note 2: Pathen toh Moshe thusei sang a agam ve ho thusei atah san nau chun a emuna nau anim dan avet sah e.
Pathen in ajih um lou a aka jih uvin 9th Av ni ma ma in 1st Temple toh 2nd Temple asit sah e.
SANHEDRIN (Upa 71 ho)
Sanhedrin ho kisan in Moshe kom a kiphin na anei uve. Pathen in Cannan mite khut a thi sah ding a kasuh chan nauva kun in pui doh u ham?
Cannanim ho gentile khut a kathi sang uvin gamthip gam ah thi dan tau ving e atiu ve. Pathen in asei ma bang uvin athi sah tau ve.
CONCLUSION : Athi chu Gamve a chi mi 10 ho toh (Kalev/Yehoshua jao lou) atahasan ho jouse ahi. A khang a mijouse thi tabang ahi.
Chapang ho ti lou. Kum 40 gamthip a aum uchun chapang ho ahung lin man uvin Israel gam ahung lut tau ve.
Moshe jong Israel lut man lou in athi in, Yehoshua in lamkai an tuh tai. Yehoshua in lamkai an tu chun mi 2 agam ve ding asol kit e.
Ipi jih a asol kit ham? Ajih chu achi masat uva abol khil hou supha ding a asol ahi.
Yehoshua in asol chun vang mipi ahet sah ta pou ve. Achi jong ahet sah pon ahung nung kile jong ahet sah poi.
_____________________________
Tuchung Parasha a hin Hashem in mitzvah 3 api in.
1. Khalah seh ding (Bamidbar 15:20)
2. Tzitzit (15:38) [Parashat Shlach Maftir]
3. Namit le nalungel (heart/לב) in aphalou lam a napui gut na akon naki ven ding. (Bamidbar 15:39)
Tzitizt kity hi ipi sei na ham?
Amang/agui (Fringes) tina ahin. Tzitzit kity thucheng hi hilchet ijat jat a um e. Midrash in ahil chit na ah Tzitzit kity thucheng hi Hachacha (Peek,Glimpse/הצצה) thucheng akon Tzitzit kity thucheng hung kila doh ahi. Hachacha - Vetding gel doh ding, Tzitzit vet/imu teng mitzvot dang ho jong gel doh thei diu. Akhi ding dan chu halacha ijui pa dung jui a khiding ahi. [Hilchot Tzitzit page chu ve in]
Mitzvat Tziztzit in tup adoi (Aim/מטרה) chu ipi ham?
(Bamidbar 15:38) במדבר טו:לח
דַּבֵּ֞ר אֶל־בְּנֵ֤י יִשְׂרָאֵל֙ וְאָֽמַרְתָּ֣ אֲלֵהֶ֔ם וְעָשׂ֨וּ לָהֶ֥ם צִיצִ֛ת עַל־כַּנְפֵ֥י בִגְדֵיהֶ֖ם לְדֹֽרֹתָ֑ם וְנָֽתְנ֛וּ עַל־צִיצִ֥ת הַכָּנָ֖ף פְּתִ֥יל תְּכֵֽלֶת:
Pathen in Moshe kom ah asei e: Israel chate chu akhang khanga a ponsil mong uva, Pat (Tzitzit gui) khiding asei, hichi pat laha achu adum (Blue/תכלת) khat jao sah ding. Adum (Blue/תכלת) achu pat dang hochu vei ding. Adum chu Ptil Tkhelet aki tin in ahi.
Agui dum, akivei na kimang pa khu Ptil Tkhelet ahi. פתיל תכלת
Adang avet sah khat chu, Tzitzit gui anung a 2 amalang a 2. (Nanung akaon mi 2 in achin, amalang a mi2 in achin tbang) Chonsit na akun anung ama a kiven doh sah.
Thusim - Apikoras (Pathen tahsan lou,Torah mu nim mi) khat in Rabbi Binyamin adong e "Ipi mi-ngol chondan najui uham?" ipi jeh a nasongkhol u ning 4 a khawgui (Fringes) nakhai uham? Rabbi Binyamin in adonbut e. "Kajilkung pu u Moshe Rabbeinu in Pathen kom a kiphina anei e, Juda pasal jouse in shhabath apal keh gam tau ve ajih chu shabbath a Teffilin aki vei lou jih in. Tefillin chu Juda te toh Pathen kikah a kigui jop na pang ahi. {Teffilin phat jouse a kivei lai, Kikhop pet lou a jong kivei g lai khang ahi} Pathen in aphat cheng a bol thei ding, Kikhop pet ti lou a jong bol thei ding, shabbath ni a jong bol thei ding Mitzva ana pi be e. Hichi mitzvah chu Tzitzit ahi, Teffilin Shabbath a aki vei thei lou jih a Mitzvat Tzitzit chu ana pih be ahi.
___________________________