בס״ד
(Vayikra 19:16) “Na mite lah a thusie seiyin vahle hih uvin”
______________________________
Lashon hara hi abeilam pen a seidia “Mi seisiet/Mi thusei” tina ahi. Hinlah, ahichet a akiledoh le “Leigui phalou” tina ahi. [Lashon - Leigui Hara - Phalou]. Lashon Hara hi jat thum in akihom e - Rekhilut, Lashon Hara chuleh Hotza'at shem Ra.
Avak tichu akhu (Dust/אבק) tina ahi. Mi seisiet chet hihih jongleh, thu kisei dan in “Kidem/Kiseisietna” lampang akodoh le hichie chu Avak Lashon Hara akiti. Example : Mikhat chun “Hichiepa thu chu sei jong seida jieng uvo” titaleh, a mipa chu aseisiet chet lou vangin aphapoi tichu hetsahna (Hint/רמז) apieh ahi. Chachamin ten Avak Lashon Hara hi mijouse anat pha suoh kei e atiuve. (Masekhet Bava Batra 165a)
Mihiem hinan hetlou in akah leh lashon hara akisei kha ji nai hinlah mi khan khat chu lashon hara asei ajohsah uve, hichie tobang mi hochu Ba'alei lashon Hara tin Chachamim ten aminvo uve. A gotna muding u'jong sangpen ahi. (Khafetz Khaim Khelek Rishon, Hilchot isurei lashon hara, Klal 1:3)
First Temple (Beith Rishon) kisuhsiet jieh chu chonsiet na thum jieh ahi -
[Noakh twi sang liet jong hichi chonsietna thum ho jieh hi ahi - Bereshit Rabbah 31:6]
Second Temple (Beith Sheni) kisuhsiet jieh chu sinat chinam (Ajieh bei a kivetda na) jieh ahi. Avetsah chu sinat chinam hi chonsietna thum ho kigom a kibang ahi. (Masekhet Yoma 9b). Lashon Hara toh jong hichie chonsietna thum ho kigom in akibang kit e (Masekhet Arakhin 15b). Hichie akuon hetdoh thei chu Sinat Khinam toh Lashon Hara hi adinmun lhon kibang ahi.
Rambam in Hilchot De'ot ah hitin asun e - Chachamim ten asei uve, chonsietna thum jieh in mihiem in olam haba a achanvou akimansah thei e : Milim siemthu hou, Jonthanghui, Thisan suo. Lashon Hara vang hichie ho thum kigom’a khom tobang ahi. Hitin jong asei uve lashon hara sei khat chu Pathen pomlou tobang ahi. (Tehillim 12:5) “Ka leigui jeh a kahindoh diu, kamuh thepnau hin eihuhdoh diu ahi, koiham keiho chunga vaihom ding ah?” Hitin jong aseibe uve “Lashon hara in mi thum athat thei e aseipa, anagipa, athukiseipa. Hichie thum holah achun aseipa sang in angaipan gotna sangjo amuding ahi. (Rambam De’ot Perek 7, Halacha 3)
Rabbeinu Bachya in alekhabu Khovot haLevavot ah hitin asun e - Thu kitan nikho (Yom haChesbon) tieng mi khan khat chun thilpha bolna lekhabu a abol khah lou u thil tamtah ana kisun lut ding chutieng amahon "Kabol khapouve" atidiu, chutieng "Nachunga Lashon Hara seihon nahin belap pieh u ahi" kiti pieh diu ahi. Chima bang achu mikhan khat chu athil abol khat lou tamtah ana kisun ding ahi, amahon "Kabol khapouve" ati diu, chutieng "Lashon Hara nasei jieh a kisunlut ahi" kiti pieh diu ahi. (Chovot haLevavot, Sa'ar haKniah, Perek 7)
_____________________________
_____________________________